Ολοκληρώθηκε με επιτυχία το ΙΒ’ Πανελλήνιο Συνέδριο Ναυτικών Μουσείων, που διοργανώθηκε από τον Δήμο Άνδρου διαδικτυακά, με πολλά κοινά και συμπληρωματικά συμπεράσματα μεταξύ των συνέδρων. Η Λέσχη Ανδρίων, μαζί με άλλους φορείς της Άνδρου, ήταν μέλος της οργανωτικής επιτροπής και σας παρουσιάζει παρακάτω την εισήγηση του προέδρου της, υπό την ιδιότητά του ως εκτελεστικού διευθυντή της «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΜΚΕ», και αναμένονται εν καιρώ και το σύνολο των πρακτικών του συνεδρίου.
«Η σημασία του τρίτου τομέα στην κοινωνική, οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη στις τοπικές κοινωνίες»
Ο Τρίτος Τομέας ή μη-κερδοσκοπικός τομέας, αφορά όλους τους οργανισμούς που δραστηριοποιούνται μεταξύ της ιδιωτικής/επιχειρηματικής κερδοσκοπικής οικονομικής δραστηριότητας και της κυβερνητικής/κρατικής (διεθνής, εθνικής ή τοπικής) ρυθμιστικής δραστηριότητας. Μέσω της συνεργασίας και των δημιουργούμενων συνεργειών με τους δύο παραπάνω τομείς (ιδιωτικού και κρατικού), ο Τρίτος Τομέας γεφυρώνει, τα κενά που δημιουργούνται στις κοινωνικές υπηρεσίες, τη παιδεία, το περιβάλλον, τον πολιτισμό και άλλες ανάγκες που δεν εξυπηρετούνται ικανοποιητικά στην κοινωνία. Οι οργανισμοί του Τρίτου Τομέα αναζητούν χρηματοδοτήσεις και δημιουργούν οικονομικά πλεονάσματα από την δράση τους για να τα επενδύσουν στους σκοπούς στους οποίους έχουν επικεντρωθεί να βελτιώσουν, δημιουργώντας κοινωνικές υποδομές, κοινωνικό μέρισμα, γνώση και θετικό αντίκτυπο.
Όταν ο Τρίτος Τομέας είναι δυνατός και ενεργός, είναι πολλές φορές ένδειξη μια υγιούς οικονομίας σε τοπικούς και εθνικούς οικονομικούς δείκτες. Ο μη-κερδοσκοπικός τομέας παίζει όλο και περισσότερο κεντρικό ρόλο στην ευημερία της κοινωνίας, ενώ παράλληλα δημιουργεί θέσεις απασχόλησης και καλλιεργεί δεξιότητες στο ανθρώπινο δυναμικό.
Οι δύο πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα χαρακτηρίστηκαν από τον ζήλο για κοινωνική μεταρρύθμιση και κοινωνική δικαιοσύνη και έγιναν γνωστές ως η «Προοδευτική Εποχή». Σε τοπικό επίπεδο, στην Άνδρο, είναι η ίδια περίοδος, η περίοδος της «Μικράς Αγγλίας», που λόγο και της οικονομικής ευημερίας, με την άνθηση του εμπορίου και της ναυτιλίας, αναπτύχθηκε και προβλήθηκε η ευποιία, δημιουργήθηκαν πολλά κληροδοτήματα, ιδρύματα, σύλλογοι και συσσωματώσεις που εξυπηρέτησαν και εξυπηρετούν την κοινωνία της Άνδρου σε διάφορους τομείς της κοινωνικής, ψυχαγωγικής, αθλητικής, εκπαιδευτικής και πολιτιστικής ζωής μέχρι της μέρες μας και αποτελούν μέρος της κοινωνικής μας ταυτότητας. Αυτή η κοινωνική ταυτότητα και συμπεριφορά που αναπτύχθηκε τότε, τώρα φθίνει λόγο δημογραφικών και οικονομικών συνθηκών θέτοντας σε κίνδυνο εκτός από τους τοπικούς φορείς του Τρίτου Τομέα, την κοινωνική και πολιτιστική ζωή αλλά και την οικονομική βιωσιμότητα της Άνδρου, καθώς και σε εθνικό επίπεδο όλου του νησιωτικού χώρου της Ελλάδας.
Σε παρουσίαση του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου για την βιώσιμη ανάπτυξη σε νησιωτικές περιοχές αλλά και από στατιστικές της ΕΛΣΤΑΤ, συμπεραίνεται ότι η πληθυσμιακή συγκέντρωση επηρεάζει την αυτονομία του εκάστοτε νησιού, και ότι από την δεκαετία του 1950 μέχρι σήμερα υπάρχει σημαντική πληθυσμιακή μείωση, με ελαφριά σταθεροποίηση και ίσως μικρή αύξηση μετά το 1980, με την ολοκλήρωση του μεγάλου κύματος αστυφιλίας, αλλά γήρανσης του πληθυσμού και με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο ειδικά σε νησιά μικρά και χωρίς αναπτυγμένες πλουτοπαραγωγικές πηγές. Συγκεκριμένα, η Άνδρος από το 1940 έως το 1981 έχει παρουσιάσει πληθυσμιακή μείωση άνω του 50%, και μετά σταθεροποιήθηκε, βοηθούμενη και από την έλευση οικονομικών μεταναστών κυρίως από τα βαλκάνια, όπως αναφέρετε στην απογραφή του 2011. Από το 2011 εως σήμερα, των χρόνων της κρίσης, του brain drain και της πανδημίας, έχουμε βιώσει αποχώρηση δημόσιων υπηρεσιών, κλείσιμο εταιριών και ενδείξεις για περεταίρω μείωση του πληθυσμού, αν και η πανδημία σε συνδυασμό με την εξέλιξη των επικοινωνιών και της τεχνολογίας έχει δώσει μια ποιοτική αναβάθμιση στην ζωή και εργασία από τα νησιά που είναι μια ευκαιρία που καλό θα ήταν να την εκμεταλλευτούμε. Ένα άλλο θέμα που ανέδειξε η πανδημία είναι ότι η πολύ μεγάλη οικονομική εξάρτηση από τον εποχιακό τουρισμό χωρίς ταυτότητα και στρατηγική δημιουργεί θέματα οικονομικής βιωσιμότητας. Αυτό το γεγονός δημιουργεί την ανάγκη να αναπτυχθούν και άλλες οικονομικές δραστηριότητες με καινοτομία και αυξημένη προστιθέμενη αξία ώστε να συγκρατήσουν την οικονομία, να διατηρήσουν τον πληθυσμό και να φέρουν νέο, σε αριθμό και ηλικία, παραγωγικό και με αυξημένο μορφωτικό επίπεδο πληθυσμό στα νησιά.
Σύμφωνα με την μελέτη της επιτροπή REGI του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα νησιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο 2021, με το EU Green Deal, ως ένας από τους κύριους πυλώνες για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και με την ήδη υπάρχουσα επικοινωνία για την Γαλάζια Οικονομία, τα νησιά έχουν να αντιμετωπίσουν έναν διπλό αγώνα: προς την οικονομική ανάκαμψης και προς την βιωσιμότητα, με λιγότερους πόρους από τις ηπειρωτικές περιοχές. Έτσι, η κατάστασή τους απαιτεί έναν ιδιαίτερο συντονισμό προσπαθειών και πόρων για μια επιτυχή ανάκαμψη από την πανδημία και μια σωστή μετάβαση προς ένα πράσινο, ψηφιακό και ανθεκτικό μέλλον. Για τα νησιά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, οι προσαρμοσμένες, στις τοπικές ανάγκες ευκαιρίες, λύσεις και πολιτικές δεν είναι θέμα προνομίου, αλλά μέσω για την διασφάλιση της επιβίωσής τους ως μοναδικά τοπία, διατηρώντας την πολιτιστική τους κληρονομιά, αλλά και τις κοινότητες που ζούνε σε αυτά για αιώνες.
Για να επιτύχουμε τα παραπάνω χρειαζόμαστε στρατηγική και συντονισμό σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και τις δυνάμεις που θα αναπτύξουν το τακτικό και επιχειρησιακό επίπεδο στο πεδίο για να ενδυναμώσουμε την νησιωτικότητα. Η ανάπτυξη και ενίσχυση του Τρίτου Τομέα σε τοπικό επίπεδο, στην μορφή συνεργασιών, συν-επενδύσεων και συμπράξεων μπορεί να παίξει τον ρόλο του τακτικού και επιχειρησιακού εταίρου. Με ευελιξία, καινοτομία και συνέχεια στη δράση του, ο Τρίτος Τομέας μπορεί να επιταχύνει την αναγέννηση της τοπικής οικονομία με όρους βιωσιμότητας και θετικού κοινωνικού, οικονομικού, πολιτιστικού και περιβαλλοντολογικού αποτυπώματος και αντικτύπου.
Η ναυτιλία είναι σε μετάβαση όπως και στο παρελθόν, τότε από το ιστίο στον ατμό, τώρα από τους υδρογονάνθρακες σε μια καθαρότερη μορφή ενέργειας. Η Άνδρος ήταν πρωτοπόρος στην προηγούμενη μετάβαση και μπορεί να είναι πρωτοπόρος και σε αυτήν. Τα ναυτικά μουσεία ανά την Ελλάδα μπορούν να είναι ζωντανοί φορείς παιδείας της ιστορίας σε τοπικό επίπεδο για να μπορέσουμε ως χώρα να εκμεταλλευτούμε αυτές τις συνθήκες και να καινοτομήσουμε ξανά και να διατηρήσουμε ως έθνος την παρουσία μας στο χώρο, την παράδοσή μας, και αυτή την πολύ σημαντική πλουτοπαραγωγική πηγή της εθνικής και τοπικής οικονομίας μας. Φορείς του Τρίτου, του Μη-Κερδοσκοπικού Τομέα, μπορούν να παίξουν και σε αυτό το επίπεδο τον ρόλο εταίρου στην εκάστοτε τοπική αυτοδιοίκηση παρέχοντας πόρους, συνέχεια και σταθερότητα στο παραγόμενο έργο και διατηρώντας σε υψηλό επίπεδο αυτό το δημόσιο αγαθό που εκτός από φορέας παιδείας είναι και φορέας ταυτότητας για την ανάπτυξη προστιθέμενης αξίας τουριστικού προϊόντος.
Η «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΜΚΕ», της οποίας ηγούμαι, δημιουργήθηκε ως πρωτοβουλία το 2009, αρχικά για να αντιμετωπίσει το θέμα της απομάκρυνσης της νεολαίας της Άνδρου από τα ναυτικά επαγγέλματα και της Άνδρου από την ναυτιλία. Μετά όμως από ανάλυση των γενεσιουργών αιτιών αυτής της τάσης, διαπιστώθηκε ένα βαθύτερο και σοβαρότερο κοινωνικό αίτιο, και αυτό είχε να κάνει με το συλλογικό κοινωνικό τραύμα που είχε προκληθεί. Η πρόκληση αυτού ήταν από τον συνδυασμό της δυσκολίας του ναυτικού επαγγέλματος, στον ναυτικό και στην οικογένειά του, και της ταχείας αποχώρησης της ναυτιλιακής βιομηχανίας από την Άνδρο μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνεχίζοντας μεν την οικονομικής της αρωγή, αλλά μη επενδύοντας στη μετάβαση σε μια επόμενη τοπική πλουτοπαραγωγική πηγή, αφήνοντας μια ναυτική και ναυτιλιακή κουλτούρα σε ένα τόπο που δεν εξαρτιόταν πια άμεσα από αυτόν τον τομέα. Η Άνδρος πλέον δεν είναι ένα πλούσιο νησί, είναι ένα νησί με πλούσια οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ιστορία, και πάνω σε αυτήν οφείλουμε να επενδύσουμε για να ανακάμψουμε.
Το Ναυτικό Μουσείο Άνδρου έχει έναν πολύ σημαντικό ρόλο να παίξει σε αυτή την ανάκαμψη, και για αυτό ως «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ» έχουμε υποστηρίξει από το 2010 μια μελέτη χρηματοδοτημένη από το Ίδρυμα Ωνάση, υπό την αιγίδα του Δήμου Άνδρου, επί της Δημαρχίας του αείμνηστου Μανώλη Βάμβουκα, που μετατρέπει όλο τον οικισμό της Χώρας, και στο μέλλον όλο το νησί, σε μουσείο με σημάνσεις συμβάλλοντας στην τουριστική ανάπτυξη του νησιού. Θα συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε, όποτε μας δίνεται η ευκαιρία, την ανάγκη αναβάθμισης του Ναυτικού Μουσείου Άνδρου σε κεντρικό φορέα πολιτισμού, και να κρούουμε τον κώδωνα του κινδύνου, προς την τοπική αυτοδιοίκηση και την κοινωνία της Άνδρου, για αυτή την ανάγκη, γιατί κάθε χρόνος που περνάει αποβιώνουν όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας που συνεισφέραν σε αυτή την ναυτική ιστορία, χωρίς να καταγραφούν οι μαρτυρίες τους και χωρίς να διασωθεί το αρχείο τους, φτωχαίνοντας την Άνδρο και δυσκολεύοντας την επανάκαμψης της.
Η «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ & ΑΝΑΠΤΥΞΗ» πιστεύει ότι η Άνδρος μπορεί να γίνει μοντέλο περιφερειακής ανάπτυξης και να επανακάμψει δαμάζοντας τους τρεις πυλώνες της ελληνικής οικονομίας, της ναυτιλίας, της αγροτικής παραγωγής και του τουρισμού, που είναι ενεργοί στο νησί, ενισχυμένων με τεχνολογία για μια συστημική αλλαγή στην παιδεία και στην οικονομία.
Tο 2014 αναπτύξαμε το πιλοτικό πρόγραμμα Ιστιοναυτικής Εκπαίδευσης «ΕΙΔΟΘΕΑ». Η «ΕΙΔΟΘΕΑ» είναι ένα πρόγραμμα που βασίζεται στην ναυτική μας ιστορία και παράδοση, αλλά δεν είναι μόνο ναυτιλιακό, είναι βαθύτατα κοινωνικό και εκπαιδευτικό πρόγραμμα το οποίο παράλληλα συμπληρώνει τις προσπάθειες του κράτους και της βιομηχανίας στον βιωματικό επαγγελματικό προσανατολισμό, την βελτίωση της κοινωνικής εικόνας του ναυτικού επαγγέλματος και της πρακτικής εκπαίδευσης, αναπτύσσει δεξιότητες, ηγετικές ικανότητες, ομαδική εργασία, ισότητα, κοινωνικότητα, διαπροσωπικές σχέσεις, και ανθεκτικότητα, καθώς επίσης προβάλλει τον σεβασμό για τη θάλασσα, το περιβάλλον και προβάλλει τους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης του ΟΗΕ.
Μέχρι τώρα έχουν λάβει μέρος 14 παιδιά, αγόρια και κορίτσια, από την Σύρο, Ίο, Κύμη, Άνδρο και Βούλα, εκ των οποίων αρκετά ακολουθούν μια πορεία σχετική με τη θάλασσα, τα ναυτικά και ναυτιλιακά επαγγέλματα. Παρακάτω ένα από τα βίντεο των ταξιδιών τους.
ΕΙΔΟΘΕΑ: https://vimeo.com/
Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!
Δημήτριος Κοκκίνης (Πλοίαρχος Ε.Ν.), Εκτελεστικός Διευθυντής «ΠΡΩΤΕΥΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΜΚΕ»
