Ένα από τα πολυτιμότερα εφόδια και εργαλεία για την σωστή διαχείριση και αντιμετώπιση των πυρκαγιών στην Άνδρο, κατάφερε να δώσει με την εισήγηση που παρουσίασε κατά την διάρκεια της ημερίδας για τις φωτιές που έπληξαν φέτος το νησί μας, ο κ. Γιάννης Καπάκης, Αξιωματικός του Πυροσβεστικού Σώματος και επικεφαλής του Δημοτικού Συνδυασμού «Η Άνδρος της Ζωής μας».
Απαντώντας ουσιαστικά στο ερώτημα γιατί οι φωτιές πρόκειται να παρουσιάσουν αυξητική τάση τα επόμενα χρόνια, ο κ. Καπάκης ο οποίος διαθέτει διπλό ρόλο, λόγω επαγγέλματος αλλά και ενασχόλησής του με τα κοινά, έδωσε το στίγμα και το έναυσμα στους αρμοδίους να ψάξουν βαθύτερα τις αιτίες θέτοντας στο τραπέζι σημαντικά ζητήματα.
Η θλιβερή διαπίστωση που κάνει ο κ. Καπάκης στην μελέτη του, είναι πως η Άνδρος δυστυχώς κατατάσσεται πρώτη σε αριθμό πυρκαγιών αλλά και στις καμένες εκτάσεις από όλες τις Κυκλάδες με ποσοστό σχεδόν 50%, ενώ κάθε χρόνο το νησί γνωρίζει μεγάλες επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές, οι οποίες συμβάλουν έτι περαιτέρω στην ερημοποίηση του τοπίου.
Ο κ. Καπάκης θεωρεί πως εφόσον το μεγαλύτερο ποσοστό των πυρκαγιών οφείλεται σε αμέλεια, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση και κινητοποίηση των πολιτών για τον κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς από αμέλεια, ενώ προτείνει η προσπάθεια αυτή να στηριχθεί πάνω σε μια γενικότερη εκπαιδευτική εκστρατεία, ώστε να διαφωτιστεί το κοινό και περισσότερο τα άτομα μικρής ηλικίας- αρχίζοντας από τις πρώτες τάξεις των σχολείων της στοιχειώδους εκπαίδευσης- , στα θέματα πολιτικής προστασίας, έτσι ώστε σιγά – σιγά να δημιουργηθούν πολίτες ευαισθητοποιημένοι που θα αγαπούν το περιβάλλον και θα νοιάζονται για την προστασία και ασφάλεια του τόπου τους.
Ο ίδιος τονίζει πως η αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών επιβάλλει τη λήψη μέτρων με τα οποία επιδιώκεται η άρση των αιτίων που άμεσα ή έμμεσα τις προκαλούν, καθώς και τη δημιουργία όλων εκείνων των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν το έργο της καταστολής περισσότερο αποτελεσματικό.
Η Εισήγηση του κ. Γιάννη Καπάκη
Γιατί οι πυρκαγιές στην Άνδρο αναμένεται να παρουσιάσουν αυξητική τάση στα επόμενα χρόνια, όσον αφορά την ένταση και την καταστροφικότητα τους; Προτάσεις για τον περιορισμό του φαινομένου.
Η Άνδρος διαθέτει ένα κατεξοχήν πυριγενές και εύφλεκτο από άποψη κλίματος, έντονου ανάγλυφου και ποικιλομορφίας βλάστησης. Οι οικονομικές, κοινωνικές, οικολογικές, ατμοσφαιρικές και κλιματικές συνέπειες που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την εκδήλωση των πυρκαγιών, αναδεικνύουν τη σοβαρότητα του προβλήματος.
Οι βασικοί παράγοντες που επιδρούν στην έναρξη, συμπεριφορά και εξάπλωση των δασικών πυρκαγιών είναι:
- καύσιμη ύλη (υφή, μέγεθος, συσσώρευση, κατανομή),
- τοπογραφία (έκθεση, κλίση, υψόμετρο, διαμόρφωση εδάφους) και
- οι μετεωρολογικές συνθήκες (άνεμος, θερμοκρασία, σχετική υγρασία).
Τα νέα που σας φέρνω προφανώς ύστερα από την πολυετή ενασχόληση μου με το αντικείμενο, δεν είναι ευχάριστα ούτε ευοίωνα και δυστυχώς δεν αφορά μόνο την Άνδρο.
Και αυτό γιατί, τα επόμενα χρόνια η πορεία του φαινομένου με τα σημερινά δεδομένα αναμένεται να έχει μια αυξητική, τάση κυρίως σε ότι αφορά την ένταση και την καταστροφικότητα τους. Η εκτίμηση αυτή βασίζεται στην ανάλυση μιας σειράς παραμέτρων που επηρεάζουν ουσιαστικά το φαινόμενο και είναι οι παρακάτω:
- Έχουν εγκαταλειφθεί σε ολόκληρη τη χώρα, αλλά και στο νησί μας δραστηριότητες που συνέβαλλαν ουσιαστικά στη μείωση και στη διάσπαση της καύσιμης ύλης. Σήμερα, στην Άνδρο συσσωρεύεται συνεχώς ξηρή καύσιμη ύλη, η οποία είναι υπεύθυνη για τον εκρηκτικό χαρακτήρα των πυρκαγιών, που εξελίσσονται ταχύτατα και με τεράστια ένταση. Το φαινόμενο της αύξησης της καύσιμης ύλης θα ενταθεί τα επόμενα χρόνια, καθώς δε φαίνεται ότι κάτι μπορεί να το ανατρέψει και εάν επικρατούν κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες θα έχουμε όλο και μεγαλύτερες πυρκαγιές.
- Ο ντόπιος πληθυσμός που θα μπορούσε να αντιμετωπίσει άμεσα και να συνδράμει στην κατάσβεση συνεχώς συρρικνώνεται και γερνάει. Το πρόβλημα αυτό επιδεινώνεται συνεχώς, καθώς ο τουρισμός αποτελεί όλο και περισσότερο την κύρια απασχόληση του τοπικού πληθυσμού
- Σε περιοχές χαμηλού υψομέτρου και κοντά σε μεγάλα οικιστικά κέντρα και παραθεριστικές ζώνες έχουν αναπτυχθεί οικισμοί ή μεμονωμένες κατοικίες, κυρίως, μέσα σε δασικές εκτάσεις που παρουσιάζουν πολύ αυξημένη ευφλεκτικότητα. Επιπλέον, στις πιο ορεινές και ημιορεινές περιοχές λόγω της εγκατάλειψης υψηλή βλάστηση έχει καλύψει αγροτικές εκτάσεις που εφάπτονταν των οικισμών και αποτελούσαν φυσική ζώνη αναχαίτισης των πυρκαγιών. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι ότι σήμερα απειλούνται πιο εύκολα από πυρκαγιές δασών κατοικίες από ότι τις προηγούμενες δεκαετίες και αναγκαζόμαστε να δεσμεύουμε και να κινητοποιούμε πολύ περισσότερες πυροσβεστικές δυνάμεις για τη φύλαξη τους.
- Οι κλιματολογικές συνθήκες σε μακροχρόνια βάση παρουσιάζουν γενικά μικρή διαφοροποίηση, αλλά κάποιες χρονιές όμως, όπως το 2000, 2007 επικρατούν συνθήκες που ευνοούν τόσο την εκδήλωση, όσο κυρίως την γρήγορη εξάπλωση των πυρκαγιών (ξηρασία, υψηλές θερμοκρασίες και ισχυροί άνεμοι για παρατεταμένο χρονικό διάστημα). Στις περιπτώσεις αυτές, οι καιρικές συνθήκες λειτουργούν προσθετικά και συνδυαστικά με όλους τους άλλους λόγους που ευνοούν την εξέλιξη των πυρκαγιών, με αποτέλεσμα οι καταστροφές σήμερα σε πολλές περιπτώσεις να είναι πολλαπλάσιες σε σχέση με τις προηγούμενες δεκαετίες παρόλη την ενίσχυση και βελτίωση του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού. Εδώ να σημειώσω ότι μέχρι τη δεκαετία του ΄80, δεν στο νησί ούτε ένα πυροσβεστικό όχημα, ενώ πιο πριν οι φωτιές σβήνονταν από τους κατοίκους των χωριών, χωρίς τα αποτελέσματα να είναι τόσο καταστροφικά. Το 1998 ανέλαβε την ευθύνη της δασοπυρόσβεσης το Π.Σ. με ένα μόνο όχημα.
- Η αναμενόμενη ένταση του φαινομένου τα επόμενα χρόνια θα επηρεάσει σημαντικά και την ασφάλεια του προσωπικού και των μέσων κατά την κατάσβεση. Είναι γενικά αποδεκτό ότι με την αύξηση της έντασης των πυρκαγιών αυξάνει αναλογικά και η πιθανότητα του ατυχήματος και δυστυχήματος, καθώς δυσκολεύουν οι συνθήκες εργασίας του προσωπικού και επίσης αυξάνεται η ασκούμενη πίεση και κόπωση.
- Μια άλλη παράμετρος του προβλήματος με ιδιαίτερη σημασία είναι ότι ο αριθμός των δασικών πυρκαγιών παραμένει σχετικά σταθερός και δεν υπάρχει τουλάχιστον για το άμεσο μέλλον καμιά τάση μείωσης τόσο σε εθνικό αλλά και σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο για κάποιες επιμέρους περιοχές.
Τώρα τι γίνεται στο νησί μας;
Η τάση είναι αυξητική, καθώς η συχνότητα των πυρκαγιών αυξάνεται προϊόντος του χρόνου, κυρίως κατά τη θερμή περίοδο, δηλαδή τον Ιούλιο και τον Αύγουστο.
ΘΛΙΒΕΡΕΣ ΠΡΩΤΙΕΣ: Η ανδρός είναι πρώτη στον αριθμό πυρκαγιών και στις καμένες εκτάσεις από όλες τις Κυκλάδες με ποσοστό σχεδόν 50%. Πρώτοι σε πυρκαγιές από πρόθεση για δημιουργία βοσκοτόπων. Ο αριθμός εκτοξεύεται κατά τους μήνες Σεπτέμβριο και Οκτώβριο. Ανταγωνίζεται τη Ζάκυνθο. Πολλές πυρκαγιές οφείλονται σε ανθρώπινες αμέλειες (κακός υπολογισμός στις καύσεις για καθαρισμούς, βραχυκυκλώματα γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικού λάθη εκδρομέων κλπ).
Κάθε χρόνο το νησί γνωρίζει μεγάλες επαναλαμβανόμενες πυρκαγιές, οι οποίες συμβάλουν έτι περαιτέρω στην ερημοποίηση του τοπίου.
Άλλωστε, ο κύκλος υποβάθμισης των δασών ξεκινά με τις πρώτες πυρκαγιές που αρχικά οδηγούν στη μετατροπή τους σε θαμνοτόπους και συνεχιζόμενος ανεξέλεγκτα, οδηγεί σύντομα στην τέλεια υποβάθμιση της παραγωγικής ικανότητας του τόπου, με τελική κατάληξη την ερημοποίηση.
Η Άνδρος όπως και τα άλλα νησιά των Κυκλάδων στα προϊστορικά χρόνια και μέχρι την αρχαϊκή εποχή ήταν σκεπασμένο με πυκνά δάση. Η ολοένα ωστόσο και μεγαλύτερη ζήτηση των αγροτικών προϊόντων από ένα διαρκώς αυξανόμενο πληθυσμό προκάλεσε την υπερεκμετάλλευση και υπερβόσκηση της γης με αποτέλεσμα σήμερα να έχουμε ένα τοπίο με πιο φτωχή βλάστηση, όμως με σπάνιο πλούτο χλωρίδας που περιλαμβάνει μεγάλο αριθμό φυτών, αρκετά από τα οποία είναι καταγεγραμμένα ενδημικά, σπάνια ή απειλούμενα είδη.
Ένα μεγάλο μέρος της έκτασης του νησιού καλύπτεται σήμερα από άγονες και βραχώδεις εκτάσεις, γεγονός που οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην επανάληψη του κύκλου των πυρκαγιών
Οι δασικές πυρκαγιές ωστόσο, εξακολουθούν να αποτελούν μέρος της οικολογίας των δασικών οικοσυστημάτων του νησιού και είναι φαινόμενο σύνθετο που ακολουθεί τους νόμους της φύσης. Η πλήρης εξάλειψη των δασικών πυρκαγιών, είναι αδύνατη και αποτελεί ουτοπία έστω και αν υπήρχε ο πιο τέλειος αντιπυρικός σχεδιασμός.
Από την άλλη έχει διαπιστωθεί ότι οι δασικές πυρκαγιές μπορεί να συμβάλουν θετικά στη φυσική ανανέωση και αύξηση της βιοποικιλότητας των δασικών οικοσυστημάτων και αρνητικά, προκαλώντας την πλήρη υποβάθμιση τους, όταν οι πυρκαγιές είναι επαναλαμβανόμενες σε μικρά σχετικά χρονικά διαστήματα στον αυτό τόπο.
Όταν όμως η υπερβόσκηση συνδυαστεί με πυρκαγιές, τότε δημιουργούνται σοβαρά προβλήματα υποβάθμισης και ερημοποίησης. Τούτο διότι από την υπερβόσκηση προκαλείται διάβρωση του εδάφους στις πρόσφατα καμένες εκτάσεις αφ’ ενός και αφ’ ετέρου περιορισμός ή εξαφάνιση πολλών ειδών που εμφανίζονται μετά την πυρκαγιά.
Γιατί η κατάσταση επιδεινώθηκε τα τελευταία χρόνια;
- Περιορισμός των αγροτικών δραστηριοτήτων
- Αύξηση της καύσιμης ύλης
- Έντονη οικοδομική δραστηριότητα σε μικτές ζώνες – κατοικιών δάσους (Πολλές πυρκαγιές από αμέλεια)
- Μεγάλος αριθμός επισκεπτών κατά τους καλοκαιρινούς μήνες
- Λίγοι κτηνοτρόφοι διαχειρίζονται τεράστιες εκτάσεις βοσκοτόπων – Μικρός κλήρος (Έλλειψη κατασκόπευσης)
- Έλλειψη προγραμμάτων περιορισμού της καύσιμης ύλης
- Επιδότηση αμνοερριφίων από ΕΕ
Τι πρέπει να γίνει;
Εφόσον το μεγαλύτερο ποσοστό των πυρκαγιών οφείλεται σε αμέλεια, θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στην ενημέρωση και κινητοποίηση των πολιτών για τον κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς από αμέλεια.
Η προσπάθεια αυτή θα πρέπει να στηριχθεί πάνω σε μια γενικότερη εκπαιδευτική εκστρατεία, ώστε να διαφωτιστεί το κοινό και περισσότερο τα άτομα μικρής ηλικίας- αρχίζοντας από τις πρώτες τάξεις των σχολείων της στοιχειώδους εκπαίδευσης- , στα θέματα πολιτικής προστασίας, έτσι ώστε σιγά – σιγά να δημιουργήσουμε πολίτες ευαισθητοποιημένους που θα αγαπούν το περιβάλλον και θα νοιάζονται για την προστασία και ασφάλεια του τόπου τους.
ΠΡΟΦΑΝΩΣ και η αποτελεσματική αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών επιβάλλει τη λήψη μέτρων με τα οποία επιδιώκεται η άρση των αιτίων που άμεσα ή έμμεσα τις προκαλούν, καθώς και τη δημιουργία όλων εκείνων των προϋποθέσεων που θα καταστήσουν το έργο της καταστολής περισσότερο αποτελεσματικό.
Έμφασή θα πρέπει να δοθεί στην ΠΡΟΛΗΨΗ
Εκπαίδευση κτηνοτρόφων (ερημοποίηση, διάβρωση)
Οικονομική ενίσχυση στους κτηνοτρόφους
Εφαρμογή ολοκληρωμένης διαχείρισης της βόσκησης (εναλλακτικές πηγές τροφής).
Πέρασμα από τα μοντέλα ολικής κατάσβεσης σε ένα σχεδιασμό όπου θα περιλαμβάνει τη φωτιά ως εργαλείο διαχείρισης.
Μεγαλύτερη επαγρύπνηση όσον αφορά τα γνωστά αίτια: ηλεκτροφόρα καλώδια, καύσεις, απόρριψη απορριμμάτων, κ.α.
Σωστός σχεδιασμός της προστασίας και του σχεδίου κοινοτήτων. Π.χ κήπους, σχέδια εκκένωσης.
Οι δυσκολότερες πυρκαγιές είναι προφανώς οι περιαστικές και οι οποίες διαφέρουν από τις συνηθισμένες δασικές πυρκαγιές ως προς:
- την ύπαρξη μεγάλου αριθμού κατοίκων και επομένως τον κίνδυνο απώλειας ζωών που έχει σαν αποτέλεσμα τη δημιουργία ιδιαιτέρων συνθηκών δασοπυρόσβεσης,
- την ύπαρξη συγκεντρωμένων περιουσιακών στοιχείων (οικιών, επιχειρήσεων, αυτοκινήτων, υποδομών κλπ.) που έχουν μεγάλη και προφανή οικονομική αξία,
- την πιθανή ύπαρξη σημαντικών διαφορών στη σύνθεση και την κατανομή στο χώρο της καύσιμης ύλης,
- την πιθανή επίδραση επί των στοιχείων του περιβάλλοντος (καύσιμη ύλη, άνεμος) των κτιρίων και των άλλων στοιχείων οικιστικής ανάπτυξης της περιοχής,
- την ύπαρξη υποδομών όπως δρόμοι, σημεία υδροληψίας, δίκτυα ηλεκτρισμού, τηλεφώνου, κλπ.,
- την αφιέρωση πολλαπλάσιας προβολής από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και την εκδήλωση μεγάλου ενδιαφέροντος τόσο από τους πολίτες όσο και από τους πολιτικούς. Πιτροφός
Οι πυρκαγιές στις μικτές ζώνες δάσους – κατοικιών συνθέτουν μία ιδιαίτερη πραγματικότητα που είναι εξαιρετικά δύσκολη για τις δασοπυροσβεστικές δυνάμεις. Η πραγματικότητα αυτή απαιτεί ειδική γνώση και προετοιμασία. Οι πυρκαγιές που ξεφεύγουν από την αρχική προσβολή και προξενούν μεγάλες καταστροφές είναι σχετικά λίγες και συνήθως συμβαίνουν κάτω από εξαιρετικά αντίξοες συνθήκες. Βέβαια, είναι αυτές ακριβώς οι λίγες πυρκαγιές που μένουν χαραγμένες στη μνήμη του πολίτη. Σε αυτές παρουσιάζονται τα ιδιαίτερα προβλήματα και οι αδυναμίες του δασοπυροσβεστικού μηχανισμού και σε αυτές πρέπει να αναζητηθούν εκείνα τα επί μέρους στοιχεία που χρειάζονται βελτίωση.
Η ανάπτυξη ενός Ολοκληρωμένου Συστήματος Διαχείρισης Εκτάκτων Αναγκών έχει αποδειχθεί ότι είναι η πιο ολοκληρωμένη προσέγγιση. Ένα τέτοιο σύστημα που θα απαντά μεταξύ άλλων και στα παρακάτω προβλήματα, όπως:
- Παρά πολλοί άνθρωποι αναφέρονται σ’ έναν επικεφαλής
- Διαφορετικές οργανωτικές δομές των εμπλεκομένων υπηρεσιών εκτάκτου ανάγκης
- Έλλειψη αξιόπιστης πληροφορίας στο τι διαμείβεται στον τόπο του συμβάντος
- Ανεπαρκείς ή μη συμβατές επικοινωνίες
- Έλλειψη δομής για κοινό σχεδιασμό μεταξύ των φορέων
- Ασαφή όρια εξουσίας
- Διαφορετική ορολογία μεταξύ των φορέων και ασαφείς και μη εξειδικευμένοι αντικειμενικοί σκοποί
Σε κάθε περίπτωση, η προσέγγιση αυτή θα πρέπει να στηριχθεί σε μια σύνθετη οπτική και προϋποθέτει διεπιστημονική συνεργασία, ενημέρωση, διαφάνεια και συμμετοχικές διαδικασίες όλων των ενδιαφερόμενων μερών που ζητούν αποτελεσματική αντιμετώπιση των κινδύνων και των κρίσεων.
Ο Ενιαίος Δήμος θα πρέπει να δουλέψει προς αυτή την κατεύθυνση.
Πρώτη προτεραιότητα θα πρέπει να αποτελεί ο καλύτερος συντονισμός και η ενιαία δράση όλων των διαθέσιμων δυνάμεων σε όλες τις φάσεις διαχείρισης των εκτάκτων ανάγκης.
- Αναβάθμιση της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας.
- Ενίσχυση του Εθελοντικού Κινήματος
- Οριζόντια διασύνδεση των δυνάμεων Πολιτικής Προστασίας
- Ανάλυση Κόστους – Οφέλους
- Εκπαίδευση των εμπλεκομένων.
Επιμύθιο
H Περσεφόνη όπως λέει ο μεγάλος μας ποιητής Νίκος Γκάτσος, πρέπει να ξαναζήσει όχι μόνο στην Ελευσίνα που πραγματικά της αξίζει, αλλά και στην Άνδρο μας!
Είμαι αισιόδοξος ότι και στο μέλλον θα φυτρώνει φλισκούνι, άγρια μέντα και κυκλάμινο σ’ ολόκληρο το πανέμορφο νησί μας.
Ο κ.Καπάκης ως ειδικός επί του θέματος αλλά και ως Ανδριώτης που γνωρίζει τα τοπικά χαρακτηριστικά θα ήταν ο πλέον αρμόδιος να συμμετάσχει επισήμως σ΄” αυτόν τον τομέα του Δήμου.Έμαθα και το αναφέρω μετέπιφυλάξεως,ότι του έγινε τέτοια πρόταση.Αν αληθεύει αυτή η πληροφορία μου,απλά ερωτώ γιατί δεν έκανε δεκτή αυτή την πρόταση?